Houdbaar en smakelijk bier

Een aanwijzing dat het eerste gehopte exportbier bepaald niet slecht kan zijn geweest vormt de tegenwaarde van een vat bier uit Bremen begin 13e eeuw. Het is gewoon niet voor te stellen dat een Friese boer of handelaar één vette koe zou ruilen voor een vat van dit bier als hij niet zou weten dat er iets goeds in zat. Dat is althans de tegenwaarde die ons is overgeleverd uit oude kronieken (1).

Bier export
Al vóór het begin van de 14e eeuw was het Hanze bier dusdanig houdbaar dat het over grote afstanden vervoerd kon worden. Het feit dat dit 'Hoppenbier' ondanks dat het zwaar werd belast toch gretig aftrek vond toont aan dat het de moeite en het geld waard moet zijn geweest. In dit verband is de tabel met bieraankopen voor het Hollandse hof in 'Geschiedenis van de Dorst' veelzeggend (2). De edelen aan dit hof, verfijnde lieden, kochten bijvoorbeeld ook uitgelezen Franse wijnen in.

Kwaliteit en vakkennis
De kennis en methodiek om dit bier te brouwen was onderdeel van het gilde systeem (3) waarbij ingewijden elkaar onderwezen in de beste methode van dat moment. Daarnaast werd de ontwikkeling door de stadsbesturen gesteund en is met name van Hamburg (in de oude taal Hoemborg) bekend dat er verschil was tussen export en lokaal bier en dat er voor de export een onafhankelijke laatste kwaliteitscontrole bestond.


Hamburger bier, 'vreemd' zeebier en dubbele kuit (1482)

Arm & rijk
Omdat er grote verschillen waren tussen arm en rijk, rangen en standen, waren er voor al deze gradaties ook verschillende biersoorten met even zo grote verschillen in kwaliteit. Voor het proces, een vergisting op kamertemperatuur en een koude lagering waren de omstandigheden tijdens de kleine ijstijd en de gebouwen met dikke muren en gewelfde kelders uitstekend geschikt. Bij de reguliere handel in bier was de houdbaarheid slechts één van de afwegingen. De prijs was ook een belangrijke factor. Door de belasting op hop was het voordelig om er zo min mogelijk van te gebruiken.

Hopverbouw
De werking van de hop was bekend, zo lezen we in 1581 (4) dat deze zowel voor de smaak als voor de houdbaarheid werd gebruikt. Maar deze kennis bestond natuurlijk al veel langer (5). De verbouw van hop in Nederland gaat in ieder geval terug tot vóór 1380 (6). De steeds langere zeereizen die werden ondernomen, met name in de VOC tijd, waren een impuls om nog beter houdbaar bier te maken. Meer daarover in 'Wel gehopt ende gekookt'.

Freek Ruis

(1)
Die Hanse und ihr Bier
Christine von Blanckenburg
Böhlau,
2001

p.19
bestand der Gegenwert einer Tonne Tafelbiers in einer fetten Kuh.

(2)
Geschiedenis van de dorst 
Raymond van Uytven
2007

p.75



p.76

(3)
Die Hanse und ihr Bier
Christine von Blanckenburg
Böhlau,
2001

p.175
Von der bekannten Hansischen Bierexportstädten mag es also allein im sächsischen Bremen, das schon zur Karolingerzeit gegründet worden war, anfangs Grutbier gegeben haben. Spätestens seit der zweiten Hälfte des 13. Jahrhunderts, wurde aber auch dort mit Hopfen gebraut. Aus dieser Zeit stammen nämlich die ersten Nachrichten über Bremer Bier als Fernhandelsgut, und die Ausfuhr zur See ist nicht denkbar, ohne dass dem Sud Hopfen zugegeben wurde

p.237
sie brauten ein helles, weil aus weitgehend luftgetrocknetem Malz gewonnens, Hopfenbier

'zij brouwden een lichtgekleurd, want voornamelijk uit luchtgedroogd mout bereid, hoppenbier'

(4)
Kruydtboeck oft beschryvinghe van allerleye ghewassen, kruyderen, hesteren
Matthias L'Obel
1581

p.36
'De hoppe wordt om tweederley oorsaeken ghedaen int Bier oft inden Ael, eensdeels om den smaek, ende dat hem te beter houden soude'.

(5)
Die Hanse und ihr Bier
Christine von Blanckenburg
Böhlau,
2001

p.196 - 197
Aus Stadtbüchern, die seit dem 13. Jahrhundert überliefert sind, wissen wir, dass es in und um die Brauerstädte Hamburg, Kiel, Braunschweig, Lübeck, Bremen, Rostock und Wismar Hopfengärten gegeben hat.

(6)
Perkament Register van de Charterkamer van Hollandt, lib IIII, Aelbrecht
Aelbrecht van Beijeren, ruwaard van Holland (1336-1404)
1380

p.179
overmits dat men veel hoppe steket, ende zet in den lande van Hoesden
(Hop in cultuur gebracht in Heusden vóór 1380)




Beer in the Middle Ages and the Renaissance
Richard W. Unger
2007

p.83
At Deventer in the eastern Netherlands in the 1340s, there was a gruithuis for the sale of gruit, but hops were already grown in the area in 1325 and imported from as far away as Thuringia in 1348. By 1421, and probably well before that date, the men selling gruit also sold hops