Wel gehopt ende gekookt

De steeds langere zeereizen die werden ondernomen, met name in de VOC tijd, waren een impuls om nog beter houdbaar bier te maken. Het oude Hanze bier werd nagemaakt in Holland en moest vervolgens worden meegenomen over de hele wereldbol. In 1671 lezen we in het boek 'Aeloude en hedendaegsche scheeps-bouw en bestier' (1) het volgende: 'Dat zorgvuldiglijk bezorgt zal werden, dat het bier wel gehopt, ende wel gekookt, gebrouwen zy in Maert ende April, of wel in September ende October, om des te beter te konnen duyren, ende niet stinkende te werden.' Een paar jaar later verschijnt dezelfde tekst in een 'order' van de Prins van Oranje, de stadhouder (2).


Bartholomeus van der Helst 1639 (detail) Collectie Rijksmuseum

Klein en goet bier
En elders in 'Aeloude en hedendaegsche scheeps-bouw en bestier': 'Bier dat op de schepen wordt gedronken, dient wel gehopt, en in lente of Gras-maent te zijn gebrouwt'. Vaten met uitgegist bier moeten volledig gevuld, goed afgesloten en met de stop naar boven worden gestuwd. In de victualien lijsten elders in het boek worden klein en goet bier genoemd.
Ongeveer vier decennia later worden In 'Naauwkeurige beschryving' (3) van Peter Kolbe meerdere soorten en allerlei details over het bier vermeld als het bestaan van een speciale voorraad uitgelezen bieren voor de gezaghebbers. Kolbe heeft het ook over 'goed' bier dat beter wordt van de reis naar de Oost. Bier was nooit zomaar bier, er waren verschillen in smaak en houdbaarheid, net als er verschillen waren tussen rangen en standen.

Freek Ruis

(1)
Aeloude en hedendaegsche scheeps-bouw en bestier
Nicolaas Corneliszoon Witsen
Google digitalised 2010
1671

p.285
p.415
p.435

(2)
Ordre Van Syne Hoogheyt den Heere Prince van Orange,
tot observantie van goede discipline in 's Landts Vloote.
(Google eBoek)
Jac. Scheltus
1674

Dat zorghvuldighlijk geprocureert sal werden, dat het Bier wel gehopt ende wel gekoockt

(3)
Naauwkeurige beschryving van de Kaap de Goede Hoop
Peter Kolbe
Google digitalised 2008
1727 

p.33-35





Aeloude en hedendaegsche scheeps-bouw en bestier 1671