Biernamen, merken en stijlen
De oude benamingen van bier zijn een bron van veel misverstanden. Historici spreken wel van generieke benamingen. Er vond een ontwikkeling plaats waarbij een bierbenaming langzamerhand tot een soort 'bierstijl' kon evolueren.
Hamburgs bier uit Gouda
In Gouda brouwde men eind 14e eeuw bijvoorbeeld Hamburgs bier (1) en in Zeeland werd in de 18e eeuw Mol gebrouwen (2), oorspronkelijk waarschijnlijk uit Nijmegen. Van bierstad Delft is bekend dat men er vrijwel iedere soort bier waar maar vraag naar was kon brouwen (3).
Engels bier
In de 15e en 16e eeuw was het brouwen van bier met hop in Engeland vooral een Nederlandse aangelegenheid. Het werd weliswaar 'Engels bier' genoemd maar kon in Nederland worden gebrouwen (4a), maar ook bijvoorbeeld door brouwerij 'De Roode Leeuw' in Londen (4b). Dit bier werd door de grote groep Nederlanders in Londen gedronken, maar kon ook worden geëxporteerd (4c).
for Trade will go .. where it can be best and cheapest done.
Bronswijckse Mon
De Engelsen zijn lang bezig geweest het 'Brunswick Mum' te kopiëren en in de 17e eeuw waren er 'Mum houses' in Londen (5). In die tijd was men in Engeland nog niet gewend aan bier met hop en begon men het heel langzamerhand te waarderen. In 1670 werd voor het originele Brunswick Mum een importverbod van kracht.
Bron van verwarring
Ook in Nederland kon je in de 17e eeuw, naast 'Bronswijckse Mon' ook 'alderhande soorten van ander Mon' aantreffen (6). Zo ontstonden dus een vroege soort bierstijlen waarbij werd geprobeerd het originele bier na te bootsen. En dit betekent dat bijvoorbeeld Mol, Mom en Jopen bier niet zonder meer uit respectievelijk Nijmegen, Brunswijk (Braunschweig) en Danzig (Gdansk) afkomstig was, maar eigenlijk overal vandaan kon komen.
Leuvens bier uit Friesland
Ook in de 19e eeuw (1812) kon men nog in Nederland gebrouwen Poorter bier drinken 'gelyk in kwaliteit en smaak, alles behalve de belasting' en in Friesland (1836) brouwde men 'zoogenaamd Leuvens Bier' en was Deventer Mon te koop in Leiden. In 1863 zien we in Middelburg een advertentie waar onder andere Maastrichtsch bier en Faro wordt aangeboden; uit de Amsterdamse bierbrouwerij de Haan. Bijna onnodig te vermelden dat dit fenomeen een bron van misverstanden en verkeerde interpretaties was en nog steeds is. Hieronder is een verzameling materiaal bijeengebracht met betrekking tot deze generieke biernamen.
Freek Ruis
Over het kopieren van bier en het ontstaan van stijlen:
(1)
Geschiedenis der Heeren en beschrijving der stad van der Goude:
meest uit oorspronkelijke stukken bij een verzameld, Volumes 2-3 (Google eBoek)
Cornelis Johan Lange van Wijngaarden, Jacobus Nicolaas Scheltema
Gebroeders van Cleef,
1817
p.397
Goudts-Hamburchs 1392
Bijer te brouwen, dat men noemt Goudts-Hamburchs.
..den bier te brouwen op den aart van hoemborch..
(2)
Jaarboeken van het koningrijk der Nederlanden
Deel 2 (Google eBoek)
Martinus Stuart
E. Maaskamp
1773
p.1204
Van de Bieren en Mol, welke binnen Onze Provincie van Zeeland, zoo in de Steden, als ten platten Lande gebrouwen
(3)
Oudheden en gestichten van Delft en Delfland
(Google eBoek)
Hugo Franciscus van Heussen
C. Vermey
1720
p.LXVI
Delfs-Luyks, Delfs-Engelsch, Delfsche Pharao, Delfs-Israël
(4a)
Bronnen tot de geschiedenis van Middelburg in den landsheerlijken tijd
Derde Deel
Dr. W.S. Unger
Nijhoff,
1931
p.369
1536 October 21.
stercke dobbel bier, hebbende de smake van Ingels bier
(4b)
Bronnen tot de geschiedenis van den handel met Engeland, Schotland en Ierland
Dr. H.J. Smit
Tweede deel, tweede stuk
Nijhoff,
1950
p.1085
brouwerij de Roode Leeuw in Londen, 1574
(4c)
Bronnen tot de geschiedenis van den handel met Engeland, Schotland en Ierland
Dr. H.J. Smit
Tweede deel, tweede stuk
Nijhoff,
1950
p.927
In 1565 worden bij vele schippers bij St. Catherine's pool vaten bier in beslag genomen 'Aangezien al deze hoeveelheden bier over de zee zouden worden vervoerd, zonder dat subsidy betaald was'.
(Er speelde in die dagen een handels-dispuut; de Engelsen wilden Nederlanders 'subsidy' laten betalen, Engelse schippers hoefden dat niet te doen. Onderstaand is één van vele verslagen van verbeurd verklaring van bier. De namen van de Nederlandse schippers en hun schepen zijn als het ware 'vertaald' in het Engels van die tijd.)
(4d)
Braun & Hoogenberg
1560
Beere howse St. Catherine's pool
(5a)
The diary of Samuel Pepys
Samuel Pepys, Henry Benjamin Wheatley
G. E. Croscup
Volume 7
1664
p.119
Thence to my uncle Wight's, and he not being at home I went with Mr. Norbury near hand to the Fleece, a mum house(1) in Leadenhall, and there drunk mum and by and by broke up
(1) There were several mum houses in various parts of London. One of Andrew Yarranton's wild schemes, at this time, was to bring the mum trade from Brunswick, and fix it on Stratford-on-Avon. See his 'England's Improvement.'
(5b)
Englands improvement by sea and land to out-do the Dutch without fighting
Andrew Yarranton
1677
p.212
Old-Brunswick Mum
New-Brunswick Mum
(6a)
Historie of Verhael van saken van staet en oorlogh, in, ende ontrent de Vereenigde Nederlanden
(Google eBoek)
Lieuwe van Aitzema
I. Veely
1664
p.556
Bronswycksche Mon
Alderhande soorten van ander Mon
(6b)
Codex Batavus
N.1. Den Mom-brouweren te Rotterdam is wel andere fust toegestaen. Doch, die vreemd bier, als Brunswykse Mom, naer maekt, slaet die uit als ingebrouwe bier. Exempel van de Brouwery van den Oranje-boom te Rotterdam, by Ref. Holt. 21. Jul. 1677. n.p.
Resolutien van Holland
(Google eBoek)
1596
p.217
soo wel die over Zee koomen, als die voor sulke hier te Lande gebrouwen worden
Resolutien van Holland
(Google eBoek)
1606
p.1049
en andere Binnenlandsche gebrouwen Bieren, in het fatsoen van Engelsche, Lubeeksche en Hamburger Bieren
Binnen gebrouwen en uytheemsche bieren.
Ordonnantie, volgende dewelcke in Zeelandt de gemeene impost van alle de bieren geinnet zal worden
(Google eBoek)
L. & J. Bakker,
1637
p.4
J.D.
Van Bieren boven de seven schellingen / tot thien schellingen incluys / vijf schellingen / daer in begrepen de Engelsche bieren / kostende voor de Kuype zes schellingen steerlings.
D.
Van alle Inlantse bieren boven de tien schellingen van de tonne / te weten / Faro en andere / zeven schellingen / daer inne begrepen Engelsche bieren / kostende voor de Kuype agt schellingen steerlings.
Resolutien van Holland
(Google eBoek)
1675
p.8
in't fatsoen van Engelsche, Lubeekische ende Uytheemsche Tonnen geslagen
Beschryvinge der stad Dordrecht
Volume 1 (Google eBoek)
Matthys Balen
Symon Onder de Linde
1677
p.74
vermaard door haren Dordse Mom, Engels en ander Bier.
De borgelyke tafel, om lang gesond sonder ziekten te leven
(Google eBoek)
Stephanus Blankaart
Jan Ten Hoorn
1683
p.83
Onder dese sterke bieren zijn de bremer bieren het Hoppen oft jopen bier, rostoker mom, dorstse mom, serpser bier
Oprechte Haerlemsche courant
15-03-1698
Nummer: 11
Uitgever: Abraham Casteleyn
1698
Adam Vijf huys doet binnen de Stad Deventer aen het Bergschild, in de van outs geoctroyeerde Jopen-Bier-Brouwery, brouwen en verkopen oprecht en goet Jopen-Bier: Die gadinge heeft, kan zig addresseren aen gemelte Adam Vijf huys, welcke een yder, voor een civile Prijs, zoo met grootte, als kleyne Vaten, goet gerief en contentement zal doen.
De levens-beschryvingen der Nederlandsche konst-schilders en konst-schilderessen, met een uytbreyding over de schilder-konst der ouden: Verrykt met konsterseytsels der voornaamste konst-schilders en konst-schilderessen,
Volume 3 (Google eBoek)
Jacob Campo Weyerman
E. Boucquet, H. Scheurleer, F. Boucquet en J. de Jongh,
1729
p.37
het drinken van oud Bosch Luyks-bier
Brouwkunde
(Google eBoek)
Wouter van Lis
Losel,
1745
p.23
Luiksch bier wordt met Luiksche hop gezouten en matig gekookt.
Nederlansch gedenkboek
of, Europische mercurius
(Google eBoek)
A. van Damme,
1747
p.158
der Stadt 's Hertogenbosch
Bosch - Luiks - Bier
die daar van alle de Brouwereyen dier Stadt te bekomen is
Tegenwoordige Staat der Vereenigde Nederlanden
Volume 18 (Google eBoek)
Isaak Tirion
1790
p.445
't jopen bier, te Zwolle gebrouwen wordende, het onderwerp is, en waar men de uitdrukking aantreft van Zwolsche Heeren bieren. (17. Jul. 1605)
Staat der generale Nederlandsche Oost-Indische Compagnie
dato 14 July 1791, Volume 2 (Google eBoek)
Nederlandsche Oost-Indische Compagnie
J. Allart
1792
p.147
en Jopen Bier, om te dienen tot voldoening van den Eisch voor Indiën.
Rotterdamse courant
02-05-1801
Nummer: 53
Uitgever: Jan Abraham en Jacobus Casteleyn
Rotterdam
1801
NATIONALE ALE en PORTER, LUIKS BIER, alle weken versche MOL
Amsterdamse courant
25 april
1812
Brouwery de Leeuw, te Utrecht
Poorter Bier
gelyk in kwaliteit en smaak, alles behalve de belasting.
Geschiedenis der Heeren en beschrijving der stad van der Goude
meest uit oorspronkelijke stukken bij een verzameld
Volume 1 (Google eBoek)
Cornelis Johan Lange van Wijngaarden, Jacobus Nicolaas Scheltema
Gebroeders van Cleef
1813
p.670
ook dronk men veel Hamburger bier, het welk men ook ter Goude nabrouwde
The Jacobite relics of Scotland
being the songs, airs, and legends, of the adherents to the house of Stuart
Volume 1 (Google eBoek)
Printed for W. Blackwood,
1819
p.414, 415
To banish Brunswick mum
Bierbrouwerij de Kroon op het Vliet
1836
zoogenaamd Leuvens Bier
Groninger courant
06-01-1837
Uitgever: M. van Bolhuis, Wed. van A.S. Hoitsema
Groningen
1837
LONDON PORTER en DOUBEL STOUT
ook dezelfde soorten van BIER, die in dit Rijk zijn nagemaakt
Leydse Courant
20 november
1837
p.4/4
Deventer Mon
Middelburgsche courant
26-02-1863
Wed. J. Abrahams & Zoon
Middelburg
1863
DUBBEL PRINCESSE-BIER
PRINCESSE-BIER
FARO
NIEUWLICHT
MAASTRICHTS BIER
GEWOON BIER
HOLLANDSCHE ALE
Uit de gerenomeerde Bierbrouwerij de HAAN, te Amsterdam.
Dagblad van Zuidholland en 's Gravenhage
22-06-1867
Nummer: 145
Uitgever: P.E. van Staden en Zoon
's-Gravenhage
1867
Brouwerij DE POSTHOORN, te LEIDEN
Jopen Bier
Goessche Courant
08-05-1880
p. 4/6
1880
eene INRICHTING tot het
brouwen van Stout.
De Tijd
27-10-1880
Uitgever: Gebr. Verhoeven
's-Hertogenbosch
1880
STOUT.
EVEN GOED EN VEEL GOEDKOOPER.
Vlissingse Courant
25/11/1891
p. 2/4
1891
'waardoor niet alleen een vroeger uit-heemsch fabrikaat inheemsch is geworden'