Bier aan boord bij Willem Barentsz
Vóór de VOC-tijd zocht men een noordelijke doorvaart naar India, dat was misschien sneller en daar had je in ieder geval geen last van Portugezen of Spanjaarden. Die laatsten hadden wijn aan boord van hun schepen, de Nederlanders namen, naast wijn, als vanouds ook bier mee aan boord. Toen hun schip vast kwam te zitten in het ijs deden zij alle moeite om dit kostbare goed te behouden en schreef bemanningslid Gerrit de Veer letterlijk in zijn reisverslag dat hun heerlijk bier helaas voor een groot gedeelte verloren was gegaan.

Jopen bier
In het verslag is sprake van 'jopenbier'; dit bier was ontstaan in Polen en werd eind 16e eeuw op diverse plaatsen in Nederland gebrouwen (1). Als dit bier uit Polen kwam zat het steevast in de hoogste accijnscategorie zodat we denken dat het om zeer zwaar bier ging. Binnenlands 'jopenbier' kwam uit diverse steden en werd natuurlijk veel minder belast.

Bierliefhebbers
De opvarenden waren echte bierliefhebbers en uitstekende timmerlui; Het Behouden Huys, gemaakt van delen van het schip, werd in 1871 door een walvisvaarder grotendeels intact aangetroffen. Sommigen keerden inderdaad behouden terug, Willem Barentsz overleed echter na de overwintering tijdens de terugreis naar Nederland. De kaart hieronder is gemaakt door hemzelf, zijn reis is te volgen met stippellijntjes. Het andere schip, ook te zien op de kaart, keerde op tijd terug. Daaronder delen uit het reisverslag en details van de kaart.













Beschrijvinghe van de drie seylagien door de Hollanders gedaan door Willem Barents.
Circumpolaire kaart van het Noordpool gebied linksboven Groenland en een stukje van Noord Amerika, rechts de noordkust van Rusland (met onder andere de Berhingstraat die hier de Straat van Anian wordt genoemd). Onder Schotland, Nederland, Scandinavië, Rusland en Nova Zembla; de onontdekte kusten zijn niet ingetekend. De route van Barents ingetekend met stippels en schepen. Verder Bereneiland en Spitsbergen. In de zee walvissen, walrussen en zeehonden.

Cartograaf: Willem Barendsz
(1550 - 1597)
Collectie Rijksmuseum Amsterdam





Waerachtighe Beschryvinghe van drie seylagien, ter werelt noyt soo vreemt ghehoort
Universiteitsbibliotheek Amsterdam
Gerrit de Veer
1598




The present state of the United Provinces of the Low-Countries:
as to the government, laws, forces, riches, manners, customes, revenue, and territory, of the Dutch. In three books (Google eBoek)
William Aglionby
Printed for J. Starkey,
1671

p.358 - 359
Their Beer and their Sack being frozen, they were sain to break them with an axe, and thaw them upon the fire; and when their Beer was spent, they were sain to melt the Snow, and drink it.



Nederlandsche reizen
tot bevordering van den koophandel,
na de meest afgelegene gewesten des aardkloots.
Doormengd met vreemde Lotgevallen, en menigvuldige Gevaaren,
die de Nederlandsche reizigers hebben doorgestaan.
Met plaaten, eerste deel (Google eBoek)
by Petrus Conradi,
1784

p.75
het meeste Joopenbier was bevroozen.
Ontdooid zynde, hadt die voor hun zo heilzame drank veel van zyne kragt en smaak verlooren.

Almanach ofte oprechten Nederlantschen hemel-meter
voor het schrikke-jaer ons heeren Jesu Christi
Ghemaeckt ende gecalculeert op den meridiaen der vermaerde stadt Ghendt, ende d'omligghende steden ende landen
(Google eBoek)
Daniel Montanus
by Michiel Maes, Boekdrukker,
1808

(no pagenumbers)
Der Hollanders door het Noorden, langs de kusten van Noorwegen, Moscoviën en Tartariën, ondernomen in het jaer 1596

Het meeste deel van het joopenbier was bevrozen
Ontdoeyt zynde, had dien voor hun zoo heylzamen drank, veel van zyne kragt en smaek verloren

Nederlandsche zeereizen, in het laatst der zestiende, zeventiende en het begin der achttiende eeuw.
Naar de oorspronkelijke journalen of gelijktijdige berigten, op nieuw uitgegeven en met eenige aantekeningen en de noodzakelijke ophelderingen vermeerderd.
Korte aanteekeningen uit de eerste reis van Willem Barendsz. Derde zeilaadje benoorden om naar de koninkrijken Cathaij en China, in den jare 1596

Roelof Gabriël Bennet, Jacobus Van Wijk Roelandszoon
De Vos,
1828

Three Voyages of William Barents to the Arctic Regions (1594, 1595, and 1596)
Gerrit de Veer
Cambridge University Press, 24 jun.
2010

p.114
p.115
the beere purged out as hard vpon the side(2) of the barrel as if it had been glewed theron
the Amsterdam Latin version of 1598
p.116
the iron heapes that were vpon the josam barrels(7)


Three Voyages of William Barents to the Arctic Regions 2010 p115


Three Voyages of William Barents to the Arctic Regions 2010 p116



De overwintering op Nova Zembla
Hans Gramberg
Uitgeverij Verloren,
2001

p.47
waarna ze de voorraadvaten wijn en bier naar binnen droegen





(1)
Noot 1
Over het 'jopenbier' waarvan sprake is.
De naam jopenbier was in die tijd een generieke biernaam geworden. Dit wil zeggen dat het niet zeker is waar het precies vandaan kwam; waarschijnlijk gewoon uit Nederland. In Zwolle werd in de tijd van Willem Barentsz jopenbier gebrouwen, maar ook in Deventer en op andere plaatsen in de Lage Landen komen we het tegen. Het originele jopenbier kwam lang voor deze tijd uit Dantzig of Gdansk in Polen. Over generieke biernamen en het ontstaan van bierstijlen heb ik dit artikel geschreven.
In de afdeling 'Bronnen' op deze website vind u een aparte categorie 'Jopenbier'.

Noot 2
Pieter Dircksz. Hasselaar
Zoon van een Haarlemse brouwer, was actief in het verzet tegen de Spanjaarden en werd gevangengenomen. Later zou hij betrokken zijn bij het zoeken naar de doorvaart naar India en betaalde zelfs de landkaarten voor Willem Barentsz. Hij was onder andere één van de oprichters van de Compagnie van Verre, een van de voorcompagnieën vóór de VOC. In 1602 was hij één van de participanten van de VOC. In 1610 begon hij brouwerij de Witte Haan als belangrijkste leverancier van bier voor de VOC.

Noot 3
De achternaam van Willem Barentsz kent geen vaste spelling.