Bockbier

In de 18e eeuw was het Bockbier 'dem Doppelbier oder sogenannten Bock' een Duitse aangelegenheid. 'Der berühmte Bockkeller in der Stadt München' wordt in ieder geval vermeld in 1820, maar zal veel eerder zijn geopend. In de eerste helft van 19e eeuw verschijnen ook artikelen in Nederlandse kranten over het bockbier, met name uit München. 'Gedurende de zes wintermaanden worden aldaar, alle vierentwintig uren, uitgezonderd den eersten Kersdag, wanneer niet gewerkt mag worden, pl.m. 28,000 tonnen bier gebrouwd.' Dat bier is in het voorjaar klaar en is het eerste bier van het 'lager' type. Het andere type dat gedurende de zomer wordt gebrouwen is 'schenk' bier, en is minder goed houdbaar.

Liever Bock dan het binnenlandse bier
In het voorjaar van de 30er of begin 40er jaren kwam dan het eerste 'Münchner Bock Bier' naar Nederland en er werd flink geadverteerd wanneer het er voor het eerst weer was. Het eigen Nederlandse bier was in kwaliteit de voorgaande periode erg achteruit gegaan (1), het was dun en slap spul geworden. Daarnaast was het Bock 'zwaar dubbel bier' van maar liefst 3.9 tot 4% alcohol (2, 3).


Algemeen Handelsblad, 11 mei 1843

De Bock verspreidt zich verder
Het Bockbier-feest in het voorjaar verspreid zich verder buiten München en komt later onder andere ook uit Neurenberg, Frankfurt en Straatsburg. Halverwege de 19e eeuw komt Bierbrouwerij de Struisvogel uit Groningen met 'Bockbier en Kluinbier' in november; een bok kan vreemde sprongen maken. Ook gaat het Beierse Bock naar de Oost en kan bij de slijter in Batavia worden gekocht. Over de herkomst van de naam bestaan ook dan al meerdere verhalen en versies, mét of zonder bok en Brunswijkse ridder.

Bock Beer in Amerika
In 1859 schrijft iemand in West Virginia: 'The buck beer season lasts a week at most, and is almost as much Americanised as pig tail tobacco and ice cream.' De Feigenspan Brewing Company en Hell Gate Brewery, opgericht door George Ehret in 1866 hadden net als veel andere brouwerijen Duitse roots en zetten de 'Buck beer' traditie voort in Amerika.


Buck & Lager Beer in St. Louis, 1870

Zwaar dubbel bier van 4 – 4,5%
Bij een analyse uit 1865 (4) is de Bock iets zwaarder geworden; Würzburger Bock is hier 4.0% en Münchener Bock 4.2 tot 4.5% alcohol. Rond die tijd zien we in het voorjaar wat waarschijnlijk het eerste ondergistende Bock is van de Koninklijke Nederlandsche Beijersch Bierbrouwerij in Amsterdam. Vanaf nu gaan steeds meer 'Beiersch' bierbrouwerijen in Nederland het Bockbier maken en dan kan het met de nieuwe apparatuur van die tijd in principe het hele jaar geleverd worden.

Verschuiving van het Bockbier seizoen
We zien nu dat het Nederlandse Bock ergens in de 80er jaren van de 19e eeuw tussen Sinterklaas en het vroege voorjaar 'voor het eerst' en 'zoolang de voorraad strekt' verkrijgbaar wordt. Begin 20e eeuw wordt het Bockbier meer en meer tussen Sinterklaas en Kerst geleverd maar sommigen weten er ook wel eerder aan te komen. Het Bockbier is dan echt van een voorjaars in een najaarsbier veranderd.

Geen Bock-bier, 1940

Dit jaar geen Bokbier
Dan komt in 1940 de schokkende mededeling 'Dit jaar geen Bokbier'. Het is oorlog en we krijgen voorlopig geen Bokbier meer te drinken. Op 1 december 1948 meldde Heineken: 'Voor het eerst na negen jaar het echte Heineken's Bokbier!' en 3 december 1949 was het: 'Het bokbier is weer best!'. Er worden nu complete optochten en feesten gehouden om het Bokbier te vieren, maar dat is in de jaren 50 al eind november geworden. Uit deze tijd stamt het verhaal dat het het eerste bier van de nieuwe oogst van graan en hop zou zijn. Dan is in de jaren 60 en 70 de magie van het Bokbier behoorlijk uitgewerkt en Heineken meldt op zijn jaarvergadering van 1965: 'Bokbier is nog wel een aardige attractie, maar geen commercieel artikel meer'.

Bovengistend ambachtelijk Bokbier
Eind jaren 70 begin 80 gaan nieuwe ambachtelijke brouwers aan de slag met Bokbier en beginnen bovengistend 'Bokbier' te maken. Dat kan weer prima aan het 'Einbeck' verhaal worden gekoppeld, want dat moet immers ook bovengistend zijn geweest. Er zijn verkiezingen van het beste bokbier. We krijgen nu ook weer 'Meibock', alles is nu mogelijk en de alcoholpercentages zijn behoorlijk gestegen. Het Nederlandse bier dat terug gaat tot de late middeleeuwen is iedereen volkomen vergeten. Ambachtelijke brouwers en de grote concerns zitten elkaar blijkbaar helemaal niet in de weg want Heineken schrijft begin jaren 90: 'Bokbier verkopen in laatste jaren explosief gestegen'.

Freek Ruis



(1)
Bier in de 19e eeuw:

http://witteklavervier.nl/nl/historie/1750-1950/bier-in-de-19e-eeuw



(2)
A Dictionary of Arts, Manufactures, and Mines
Containing a Clear Exposition of Their Principles and Practice
Volume 1 (Google eBoek)
Andrew Ure
D. Appleton and Company,
1853

p.164
analysis of two kinds of Munich beer:
Bock-bier
Alcohol... 4.000

(3)
Scheikundige verhandelingen en onderzoekingen
Deel 1 (Google eBoek)
Gerrit Jan Mulder
1857

p.310, 311, 313

(4)
Handboek der fabriekscheikunde
Volume 2 (Google eBoek)
Johann Rudolph Wagner, C. C. J. Teerlink
Noothoven van Goor,
1865

p.275
winter of schenkbier (Winter-schenkbier) en zomer- of legbier (Sommer-Lagerbier)
p.336, 339, 340
Bock

Duitse immigranten in Amerika: Feigenspan (ca.1900)