Bockbier komt uit Einbeck?

Dat oorspronkelijk het Bock bier is terug te voeren op het bier uit Einbeck is een bijna net zo bekend verhaal als dat van de goedheiligman Sint Nikolaas. En wie zou nu aan Sinterklaas willen twijfelen? Als dat geloof je lief is lees dan vooral niet verder want hieronder gaan we dieper in op het verhaal achter het Bockbier en proberen iets van waarheid en verdichtsel te ontrafelen.

Bier als handelswaar
Daarvoor gaan we eerst vér terug in de tijd, naar de eerste grote brouwsteden Bremen, Hamburg, Lübeck en Wismar waar al heel vroeg, bronnen noemen bijvoorbeeld het jaar 1252, houdbaar gehopt bier werd gemaakt als handelswaar (1). Deze havensteden hadden het voordeel dat de zware biertonnen relatief makkelijk met een schip over grote afstanden konden worden vervoerd. De grondstoffen voor dit bier kwamen onder andere uit de omgeving van Brunswijk en Einbeck.


Kogge schip

Brouwen was bijzaak
Dáár, maar ook op veel andere plaatsen, werden de grondstoffen hiervoor verbouwd en verhandeld. Deze steden lagen temidden van graan en hopvelden en de inwoners leefden op de eerste plaats van het verbouwen en vermouten van graan en het verbouwen en drogen van de hop en natuurlijk van de handel in deze producten.

Gezamenlijke brouwketel
Deze mensen konden van hun eigen mout en hop brouwen met behulp van een gezamenlijke voorziening. Er bestond in Brunswijk tot in de 16e eeuw, en in Einbeck tot in de 19e eeuw een grote stadsbrouwketel van een omvang die nog nét van huis tot huis vervoerd kon worden (2). Zo kon in principe iedereen die dat wilde, per toerbeurt thuis brouwen met eigen mout en hop, en er was een meesterbrouwer die het proces begeleidde.


Dasselische vnd Einbeckische Chronica, 1596

Beste kwaliteit mout en hop
De bierproductie kwam in deze steden dus op de tweede plaats en er werd ook niet heel vaak bier gemaakt, maar men kan zich voorstellen dat men hier de beste mout en hop voor het eigen brouwsel bewaarde. Het bier uit deze steden had dan ook een geweldige reputatie en lage volumes. En dat was waarschijnlijk ook weer goed voor de grondstoffenhandel.

München krijgt 29 vaten
Een héél kleine hoeveelheid van dit bier, van 1573 tot 1580 bijvoorbeeld 29 vaten (3), kwam uiteindelijk ook in München in Beieren terecht, waar men toen liever wijn dronk dan bier. Maar deze paar vaten bier, die natuurlijk ook nog erg veel geld kosten, waren wél even wat anders dan men gewend was; dit was lekker bier! Maar niet alleen de kleine hoeveelheid en de hoge prijs zaten niet helemaal lekker, ook werd dit bier geassocieerd met het anti-paapse noorden, de reformatie en met Luther (4).


Der Bockkeller des Bierbrauers Lorenz Hartmann, 1832

Beierse biercultuur
Maar buiten de contra-reformatie waren er dus genoeg andere redenen om zelf stappen te ondernemen eens lekker bier te gaan brouwen. Na heel veel vallen en opstaan moet dat uiteindelijk gelukt zijn, maar dat was uiteraard een heel ander sóórt bier. Ander bier met andere plaatselijke ingrediënten, brouwwijze, vergisting, volume enzovoorts. Maar zeker is dat men er op enig moment in geslaagd is goed bier te brouwen. Langzamerhand werd vanaf toen, wat een typische wijnstreek en cultuur was, omgevormd en ontstond de Beierse biercultuur. Met dank aan het legendarische, zeldzame en dure bier uit Einbeck had men nu zélf lekker bier en kwam eeuwen later ook het Bock naar het noorden. In Einbeck heeft men nooit Bockbier gekend, men had daar het eigen en gekoesterde bier (5), een heerlijk fris zomerbier met véél hop.

Freek Ruis

(1)
Beer in the Middle Ages and the Renaissance
Richard W. Unger
2004

p.64
In 1252 and 1253 the count of Flanders granted privileges to Hanse merchants at Bruges, and the number of visitors rose sharply, including merchants from Bremen who brought beer.
The tax was called gruitgeld but their beer had hops and not gruit.

(2)
Die Hanse und ihr Bier
Christine von Blanckenburg
2001

p.182
'in Einbeck blieb die Nutzung des städtischen Braugerätes, ja sogar kommunaler Brauhäuser und Braumeister, die Regel.'

(3)
p.160
'Und die vielbeschriebene Versorgung des Münchener Hofkellers belief sich auf maximal 116 Tonnen, bzw. 29 Fass oder knapp 2,5 Brau zwischen 1573 und 1580.'

(4)
Dasselische vnd Einbeckische Chronica.
(Google eBoek)
Johannes Letzner
Beck,
1596

Das Ander Buch
Luther…einer frishen Trunck Einbeckisch Bier reichen und geben lassen.





(5)
Oeconomia Ruralis Et Domestica:
Darin das gantz Ampt aller trewer Hauß-Vätter, Hauß-Mütter, beständiges und allgemeines Hauß-Buch, vom Haußhalten, Wein-, Acker-, Gärten-, Blumen und Feld-Baw begrieffen
(Google eBoek)
Johann Coler
JOANNE COLERO
1645

p.22
Einbectische Bier, mögen wol Schwestern mit einander sein, weil sie beide gute Somerbier seijn, und viel hopfen

Een verzameling bronvermeldingen over Bock, Bock-bier, Bokbier.
hier zijn diverse verhalen en legenden na te lezen, analyses van het bier, advertenties etc.