Reinheitsgebot

De allereerste vermelding van het woord Reinheitsgebot dateert uit het begin van de 20e eeuw (1). Het woord werd bedacht in het kader van de nieuwe bierwet (Biersteuergesetz) van 1906 van het relatief nieuwe Duitse keizerrijk. Voor het eerst was er overeenstemming tussen de vele Duitse steden en staten die eerder allemaal hun eigen wetgeving over bier hadden.
De nieuwe wet werd op een of andere manier in verband gebracht met de ‘Bayerische Landesordnung’ van 1516, een ordonnantie die op een heel specifieke en bekrompen manier werd geïnterpreteerd. Het is waarschijnlijk dat die regulering, behalve over kwaliteit, ook ging over de beschikbaarheid en verdeling van granen over brouwers en bakkers en over belastingen. Achteraf gezien is de focus op deze ordonnantie begrijpelijk vanuit een perspectief van begin 20e eeuw waar ondergistend brouwen met uitsluitend gerst als superieur werd beschouwd.
We moeten een duidelijk onderscheid maken tussen het 20e eeuwse Reinheitsgebot en de vroeg 16e eeuwse Bayerische Landesordnung, omdat er in de tussentijd geen sprake was van een Reinheitsgebot, maar er in tegendeel een erg veelzijdige werkelijkheid bestond. Laten we er duidelijk over zijn; Reinheitsgebot en Landesordnung hebben niets met elkaar te maken.

Meer dan 450 jaar Reinheitsgebot; aantoonbaar onjuist

Traditie
In de middeleeuwen was het brouwen van bier het bereiden van voedsel op kleine schaal, maar houdbaar gehopt bier werd handelswaar in de hanzetijd (2). Vele eeuwen vóór de Landesordnung en aan de andere kant van het Heilige Roomse Rijk dat bestond uit talrijke onafhankelijke staatjes (3) kwam voor het eerst een industriële productie van bier tot stand. Met name in de hanzestad Hamburg en van daaruit de weide omtrek was dit het geval en werden veel vergelijkbare reguleringen opgesteld als de Landesordnung.
De Duitse bier-traditie omvat veel regionale specialiteiten, vele ingrediënten inclusief allerlei kruiden, bierstijlen en manieren van vergisting en kan niet in een paar zinnen worden beschreven. Een paar interessante fragmenten kunnen worden gevonden in het Neuw Kreuterbuch van Tabernaemontanum die de bier-cultuur van zijn tijd beschrijft (1588). Hiervan en van een paar andere laat ik hieronder wat voorbeelden zien om mijn punt te verduidelijken (4). Deze tonen aan dat in de eeuwen tussen de Landesordnung en Reinheitsgebot er geen restricties waren en met tal van graansoorten en kruiden bier werd gemaakt.

Beperkingen versus diversiteit
Die diversiteit te willen reduceren tot de beperkingen van het Reinheitsgebot is niet alleen in strijd met historische feiten, het beperkt en ontkent de diversiteit van zowel oude tradities als moderne trends in het brouwen van bier. Veel geld werd verdiend met het brouwen van pilsner-stijl bier in de afgelopen eeuw en de folklore rond het Reinheitsgebot is een soort geloof geworden van bijna iedere Duitse inwoner. Pas onlangs begon het te schuren toen de Belgische bier-cultuur werd opgenomen in de UNESCO lijst van immaterieel erfgoed terwijl de aanvraag van het Reinheitsgebot bleef liggen. De diversiteit van de cultuur werd onderkend en vindt zijn tegenpool in de Duitse beperkingen en slecht begrepen geschiedenis.

Freek Ruis

(1)
Stenographische Berichte über die Verhandlungen des Deutschen Reichstages,
Volume 275
Verlag der Buchdruckerei der ‘Norddeutschen Allgemeinen Zeitung’,
1909

p.1894
Zutreffend ist auch die Angabe der Petition, daß es dem Eckardt gelungen sei, sein patentiertes Brauverfahren in einigen norddeutschen Brauereien, für die vor dem 1. Juli 1906 das gesetzliche Reinheitsgebot nicht bestand, einzuführen.

p.1895
allen Brauern, die vorher Surrogate für untergärige Bieren verwendeten und durch dass vom Gesetz vorgeschriebene Reinheitsgebot zu einer anderen Brauweize gezwungen wurden.

(2a)
Ein Städtisches Exportgewerbe des Spätmittelalters in seiner Entfaltung und ersten Blüte: Untersuchungen zur Geschichte der Hamburger Seebrauerei des 14. Jahrhunderts
Gerald Stefke
Hamburg,
1979

(2b)
Die Hanse und ihr Bier
Christine von Blanckenburg
Böhlau,
2001

p.196 - 197
Aus Stadtbüchern, die seit dem 13. Jahrhundert überliefert sind, wissen wir, dass es in und um die Brauerstädte Hamburg, Kiel, Braunschweig, Lübeck, Bremen, Rostock und Wismar Hopfengärten gegeben hat.

(3)
Das heilig romisch reich mit sampt seinen glidern.
The Holy Roman Empire with all its members.
David de Negker
1510

(4a)
Neuw Kreuterbuch
Jacobus Theodorus
Iacobum Theodorum Tabernaemontanum
Basseus,
Franckfurt am Maijn,
1588

p.726
Roggenbier. Cerevisia Secalina.
Aus dem Roggenkorn machen ettliche auch heutiges Tags ein sehr gut und kräftig Bier, wiewol es nicht sehr im brauch ist, sintemal diese Frucht mehr dann einige ander Getreijde vor den gemeinen Mann zum Hausbrodt gepflantset und aussgehaben wirdt. Dieses Bier stärcket wol und gibt gute Nahrung, wirt die Malz darzu bereijtet, wie auch das Bier davon gesotten, wie von der Gersten.

p.786
Etliche machen das Bier zu unser zeit also wie folget: Sie nehmen Weijzen, Gersten, Speltz, Roggenkorn oder Havern, ein jedes insonderheit, (dann auss allen gemeldten Früchten gut Bier kan bereijtet werden) oder deren Früchten zwo oder dreij zusammen

p.1491
Kräuter-Bier

(4b)
Allgemeines oeconomisches Lexicon
Volume 1
Georg Heinrich Zinke
Gleditsch,
1744

p.319
und von Weizzen, auch manchmal von Dinckel, Breyhahn oder weisses Bier gebrauet wird, wiewohl der Weizen an den mehreren Orten einen ziemlichen Zusatz von Gerste, manchmal auch etwas von Hafer bekommt. Wo der Weizen allein verbrauet wird, da wird das davon gekochte Bier, zum Unterschied des aus Dinckel gebrauten weissen Bieres, Weizen-Bier genannt

p.392
Bottel-Bier oder Bouteillen-Bier, ist eine Art gut vergohrnes Weiss-Biers, wenn selbiges auf steinerne Flaschen oder gläserne Bouteillen gezogen, und ihm ein angenehmer Würz-Geschmack gemachet worden. Es bestehen aber die hierzu gebräuchlichen Ingredientien in folgenden, als in langlicht geschnittenen Citronen-Schalen, klein geschnittenen Caneel oder Simmer, Würznelcken, einigen Cardemomen, und auch wohl etlichen Rosinen.

(4c)
Oeconomische Encyclopädie oder Allgemeines System der Land-, Haus- und Staats-Wirthschaft
in alphabetischer Ordnung, Volume 5 (Google eBoek)
Johann Georg Krünitz, Heinrich Gustav Flörke, Friedrich Jakob Floerke, Johann Wilhelm David Korth
Joachim Pauli,
1775

p.108
Der Haber, welcher an manchen Orten ebenfalls zum Bierbrauen gebraucht wird
Auch der Spelz ... sind zum Bierbrauen vollkommen gut zu gebrauchen

(4d)
Sammlung der hannöverschen Landesverordnungen und Ausschreiben des Jahrs 1816
II Stück (Volume 2)
enthaltend die Verordnungen vom 2 Julius bis 31. Dezember incl.
Hannover,
bei den Brüder Hahn
1816

BeerSmith Podcast #141
German Brewing Traditions and Reinheitsgebot
2017

Rory Lawton joins me from Berlin, Germany to discuss the tradition of the German Purity Law or ‘Reinheitsgebot’ and some very controversial efforts to challenge it. Along the way we discuss the history of the law, how it has evolved and it affects brewing in Germany.