Witbier is een soort Weizen mythe

Wat is er leuker dan op een zonnig terras discussiëren over witbier en weizenbier. Als voedingsbodem voor dit soort gesprekken een overzicht van de diverse witte bieren met ruim gebruik van tarwe en luchtgedroogde mout.

Hamburg 14e eeuw
Het eerste 'witte' bier kwam voor zover we weten uit Hamburg (1) dat in 1374 overging van rotbier met voornamelijk haver op witbier waar een deel van de haver werd vervangen door gerstemout. In beide soorten werd een hoeveeheid tarwe gebruikt. Een opmerkelijke ontwikkeling vooral omdat alle andere grote brouwsteden als Bremen, Lübeck en Wismar nog heel lang aan het rotbier vasthielden.


Hamburgs bier in Gouda, 1392

Kuit
Het Goudts-Hamburgs dat hierboven wordt genoemd komt 18 jaar na de introductie in Hamburg en men denkt dat dit de oorsprong van het witte kuitbier is. Er werd nu gerst gebruikt en veel minder lang ingekookt waardoor het meer op modern bier lijkt. Het werd minder gehopt en gekookt waardoor het ook goedkoper te maken was. Het was dermate populair dat het na verloop van tijd op veel plaatsen gewoon 'bier' ging heten. In Antwerpen werd kuit 'klein Antwerps bier' of knol (dubble kuit) genoemd (3). In Zwolle werd het als een 'zeer smakelijk wit bier' eind 18e eeuw nog steeds gedronken (4).


Reinheitsgebot (meer dan) 450 jaar, 1983

Reinheidsgebot
In 1516 werd er door de Beierse autoriteiten een zogenaamde Landesordnung uitgevaardigd die later een soort mythische proporties zou aannemen en bekend werd als 'het' Reinheitsgebot. Deze verordening was bepaald niet uniek en alleen ter plaatse geldig. Een paar decennia later werd al toegestaan toch wat kruiden zoals koriander te gebruiken. De verordening schrijft het uitsluitend gebruik van gerst voor maar door een speciaal privilege was het gebruik van tarwe toegestaan aan bezitters van dit privilege. (bron Wikipedia.de)

Lage Landen
Het Beierse Weizenbier zouden we hier pas in de 20e eeuw gaan drinken, daarvoor waren de toenmalige afstanden veel te groot. Wel waren hier ook dergelijke verordeningen met betrekking tot het bier. Dit waren over het algemeen afspraken in gildeverband of stadsverordeningen zoals in Gouda (1520); 'geen ander kruid als hop' (5). In 1589 werd door de koning van de Spaanse Nederlanden een Ordonnantie uitgevaardigd op het stuk van de bieren: 'dat niemant egheene Biere sal moghen brauwen met andere substancien ende ingredienten, dan met goede ordinarisse greane ende Hoppe'.


gheene Cruyden ofte andere substantien

Mol
In het hertogdom Geldern lag de oude Romeinse en ook Hanzestad Nijmegen waar een witbier werd gemaakt dat tot een beroemde bierstijl zou uitgroeien. Mol was in 1550 onderwerp van een conflikt tussen Antwerpen en Nijmegen over de hoogte van de belasting op het witbier (5). Mol werd ook gemaakt in andere steden zoals in Arnhem, Breda, Weesp, Haarlem en in Zeeland. Mol moet een bijzonder toegankelijk bier zijn geweest met een beperkte houdbaarheid; het moest redelijk vers worden gedronken.

Weissbier
In 1880 verschenen er artikelen in diverse Nederlandse kranten over het tweehonderdjarige bestaan van Berliner weissbier. Men kon in Nederland over dit soort bieren lezen (6), maar ze waren hier niet of nauwelijks verkrijgbaar, net als het weizenbier uit Zuid-Duitsland. In Nederland waren in de 18e en 19e eeuw wel allerlei plaatselijke witbieren verkrijgbaar.

Brouwerij de Vyfhoek, Middelburg (1762)

Hoegaarden
Pierre Celis kwam in 1966 met een heerlijk witbier. Het was een Belgische stijl fris 's zomers witbier met koriander en naar verluid met een flinke hoeveelheid haver. Die haver is gaandeweg uit het recept verdwenen en was waarschijnlijk te duur en te omslachtig. In de jaren tachtig werd de brouwerij overgenomen door een groot concern.

Witte Raaf
Brouwerij de Raaf uit de omgeving van Nijmegen was in 1983, net als de Arcense Bierbrouwerij in Limburg, van een nieuwe lichting ambachtelijke brouwers en vooral de Witte Raaf witbier was een doorslaand succes. De recepturen en merkrecht werden in 1991 overgenomen door een groot concern en de brouwerij werd in 1994 gesloten.

Freek Ruis


(1)
Die Hanse und ihr Bier
Christine von Blanckenburg
Böhlau,
2001

p.177
Erst 1374 stellten dann die Hamburger ihr Rezept auf een Weissbier aus Gersten- und Weizenmaltz um.

(2)
Die Hanse und ihr Bier
Christine von Blanckenburg
Böhlau,
2001

p.237
ein helles, weil aus weitgehend luftgetrocknetem Malz gewonnenes, Hopfenbier





(3)
Geschiedenis van Antwerpen
uitg. door de Rederykkamer de Olyftak
Volume 4 (Google eBoek)
Franz Hendrik Mertens, Karel Lodewijk Torfs
Drukkery van J. P. van Dieren en cie
1818

p.523
datse geen hamberger bier duyrer tappen mogen dan keute (2)
(2) Kuyte of klein antwerpsch bier. (15e eeuw)

(4)
Tegenwoordige Staat der Vereenigde Nederlanden, Volume 18 (Google eBoek)
Isaak Tirion
1790

p.460
des Zomers een zeer dun en tevens zeer smakelijk wit bier





(5)
Geschiedenis der heeren en Beschrijving der stad van der Goude.
Meest uit oorspronkelijke stukken bij een verzameld door
Cornelis J. de Lange van Wijngaerden
Tweede deel (Google eBoek)
Van Cleef
1817

p.377
In het jaar 1520…
en geen ander kruid als hop

(6)
In het kielzog van moderne markten:
handel en scheepvaart op de Rijn, Waal en IJssel, ca. 1360-1560
Job Weststrate
Uitgeverij Verloren,
2008

1543

p.50 p.51
een conflict tussen Antwerpen en Nijmegen in de jaren 1550

Rotterdamsch nieuwsblad
29-11-1880
Nummer: 819
Uitgever: A.W. Sijthoff
Rotterdam
1880

'Weissbier is das Allerbest' Seit zweihundert Jahr gewest,'

Statistieke beschrijving van Gelderland
1826
p.441

Mol






Brouwerij de Raaf
Witte Raaf

Berl. Weissbier-Export-Bank
Verzendt Berl. Weissbier in vaten
1882






Algemeen Handelsblad
01-11-1885
Nummer: 17559
P. den Hengst en Zoon
Amsterdam
1885

Het Berlijnsch Weissbier.





Rotterdamsch nieuwsblad
06-02-1913
Jaargang, nummer: 35, 10698
Uitgever: A.W. Sijthoff
Rotterdam
1913

Een historische brouwerij in Neurenberg.
Weizenbrauhaus Neurenberg






De Bijenkorf
1977