Korte geschiedenis van kuitbier

Kuitbier is een biertype gebrouwen met hop en haver- gerste- en tarwemout gewoonlijk ongeveer in de verhouding 3-2-1. Het kwam voor in de Lage Landen van eind 14e tot in de 17e eeuw en was het voornaamste biertype gedurende een groot deel van die periode.

Hamburg
Tegenwoordige historici gaan er van uit dat kuitbier is geïnspireerd op het Hamburgse bier dat in 1374 werd ingevoerd als opvolger van het 'Rotbier' dat op zijn beurt weer de basis had gevormd voor het 'hoppenbier'. Deze gedachte komt onder andere van verbodsbepalingen uit het Utrecht van 1397: 'Ende wie koeyt tapt, die en zel gheen Hamborgher tappen'.

Export artikel
Kuitbier begon aan een grote opmars; er kwamen gespecialiseerde kuitenbrouwers en diverse Hollandse stadsregeringen ondersteunden de ontwikkeling van dit bier en namen maatregelen met als doel de kwaliteit te waarborgen. De Goudse- en Haarlemse kuit waren echte export bieren maar ook andere steden exporteerden hun bier. Veel Hanzesteden hadden eigen kuitenbrouwers binnen de muren die voor de eigen bevolking en de omgeving brouwden zoals in Zutphen.

Dubbele kuit
De hoogtijdagen van het kuit lagen in de 15e eeuw met grote export, met name naar het huidige België. Een ander hoogtepunt was het bieroproer in Leeuwarden waar men letterlijk in opstand kwam toen er geen kuit meer mocht worden gedronken. Vanaf 1433 zien we het ontstaan van 'dubbelde koyte' en werd het uitkijken wat voor soort kuit je kreeg. De kuit werd steeds dunner met het stijgen van de graanprijzen. In Antwerpen blijven beide soorten onder de naam kuit en knol het normale bier tot in de 17e eeuw. Vooral in de 18e eeuw vinden we kuit die gelijk werd gesteld aan Dun- of Scharrebier.

Verdwenen brouwhaver
Brouwhaver was een type haver met méér zetmeel en waarschijnlijk minder beta-glucanen; een dikker en zwaarder havertype. Prominent brouwer Lacambre noemde de brouwhaver nog in 1851: ’mais les avoines de bonne qualité dites Avoines de brasseur pèsent de 49 à 51 kilog. l'hectolitre’. In de loop van de 19e eeuw werd deze haver verdrongen door andere rassen met meer opbrengst, maar die waren veel minder geschikt om bier mee te brouwen. Er kwam steeds minder variëteit in het brouwen dat tegenwoordig vrijwel alleen nog met gerstemout gebeurd.

Kuit verdwijnt
Midden 18e eeuw komt kuitbier in naam nog voor in het Graafschap de Marck. In Hamm, de hoofdstad, heeft men geweldige 'Schinken' die in Holland 'Hammen' worden genoemd. Het kuit wordt er 'wyd en zyt vervoert', en is kennelijk nog springlevend. In de 20e eeuw is er nog steeds 'Hammer Keut' hoewel men is gestopt met het gebruik van haver. Eind 18e eeuw wordt er nog kuitbier gedronken in Zwolle waar in 1790 'nog heden des Zomers een zeer dun en tevens zeer smakelijk wit bier onder deze benaming wordt gebrouwen', alsof de tijd heeft stilgestaan.

Freek Ruis

Op 23 04 2012 schreef ik over de verwarring over wél of geen hop in Kuit bier.

Daarnaast, ook in verband met Kuit bier, een artikel over de gebruikte haver.

(1a)
Geschiedenis der heeren en Beschrijving der stad van der Goude.
Meest uit oorspronkelijke stukken bij een verzameld door
Cornelis J. de Lange van Wijngaerden
Tweede deel (Google eBoek)
Van Cleef, 1817

p.377
en geen ander kruid als hop





(1b)
We komen de naam tegen in Middelnederlands, Nederfrankisch, Nedersaskisch en Nederduitse dialecten die door de tijd veranderen; kuit, koeuten, koeuts, koyten, koyte, keuts, coyten, kuiten, coeijt, koeuten-breuwer, kute, kuite, koite, keuit, keut, kuyt, cuyt.



(1c)
Groot algemeen historisch, geographisch, genealogisch, en oordeelkundig woordenboek, behelzende zo het voornaamste, dat vervat is in de woorden-boeken van Morery, Bayle, Buddeus, enz...
(Google eBoek)
Brunel, 1729

p.169
1455 Goudsche Kuyt

Hertog Philips van Burgundië vergunde in 't jaar 1455 ten voordele der Goudsche brouwers, dat de hop-accyns op een broudsel...

Keizer Maximiliaan, en Karel, hertog van Oostenryk, verleenden den Goudsche brouwers in't jaar 1508, dat ze hunne bieren in Brabandt, Vlaanderen, Hollandt, Zeelandt, en Vrieslandt tot hun believen en goedvinden zouden mogen voeren en verkopen, zonder dat de wethouders of ingezetene der zelve landen, onder voorwendsel van eenige octrooien, of anderszins, de Goudsche bieren zouden mogen bezwaren...





(1d)
Jaarboek voor Middeleeuwse Geschiedenis 13
Leen Alberts
Uitgeverij Verloren
2011

Bier drinken met maten

p.139
De typenaam kuitbier werd door zijn overheersende verkrijgbaarheid weinig gebruikt.

(2a)
De gilden van Utrecht tot 1528
Verzameling van rechtsbronnen
uitgegeven door Mrs. J.C. Overvoorde en J.G.Ch. Joosting.
Tweede deel
's Gravenhage,
Martinus Nijhoff
1896

1397

p.106
1397, Augustus 17 (Verbod van fraude.)
1. Wie koeyt tappede voer Hamborger bier, die verboerde vijf pond, also dicke alst yemand dede.
2. Ende wie koeyt tapt, die en zel gheen Hamborgher tappen, bi denzelven koer voerscreven.

(2b)
Geschiedenis der Heeren en beschrijving der stad van der Goude
meest uit oorspronkelijke stukken bij een verzameld
Volume 1 (Google eBoek)
Cornelis Johan Lange van Wijngaarden, Jacobus Nicolaas Scheltema
Gebroeders van Cleef,
1813

p.627
(In het jaar 1378) 2 vaten hoenborgs bier, ghedronken waren en der verteert was

p.670
In het jaar 1363 had jacob die cuper 47 ame wijns verlaten. Het bier kwam van Haarlem, Amersfoort, der Goude en Schoonhoven, ook dronk men veel Hamburger bier, het welk men ook ter Goude nabrouwde

(3)
Stedelijk verleden in veelvoud
Opstellen over de laatmiddeleeuwse stadsgeschiedenis in de Nederlanden
Jeroen Benders
2011

'Umme een guet regiment van den bier ende browampte te hebben'.
De laatmiddeleeuwse brouwnijverheid in Zutphen in Gelderse context.



(4)
Het Bier-oproer te Leeuwarden, in het jaar 1487
in zijne oorzaken en gevolgen: eene voorlezing (Google eBoek)
Jacob Dirks
1867

p.9-10
Kuit - het bier-oproer 1487





(5)
Volmaakte Geography:
Handelende van Bohemen, Oostenryk, Beyeren, Frankenland, Zwaben, Den Opper-Rhyn
(Google eBoek)
Johann Hübner
Haak, 1733

p.485
de Marck in Westphalen
Het Bier, Kuit genaamt, word wyd en zyd vervoert.





(6)
Noodgeld in verband met (hyper)inflatie
Motiv: Hammer Keut (Familienarchiv Schulte)
Urheber: Andreas Schulte 2007
1921







(7)
Tegenwoordige Staat der Vereenigde Nederlanden
Volume 18 (Google eBoek)
Isaak Tirion, 1790

p.460
Koite, Kuite
en te Zwolle wordt nog heden des Zomers een zeer dun en tevens zeer smakelijk wit bier onder deze benaming gebrouwen. Velen drinken dit met het zelfde genoegen als Mol, en het heeft boven deze dezen drank het voordeel van, wel behandeld zynde, merkelyk langer te duuren.