Piraten, zeerovers en bier

In Middeleeuws Europa waren er Vikingen als Godfried de Zeekoning. Hij kreeg van de toenmalige keizer een koninkrijk, een hoop goud, en de hand van zijn dochter Gisela van Lotharingen in de hoop dat hij met zijn plundertochten zou ophouden (1). Dit soort mannen dronk natuurlijk geen wijn...

Bierschepen
De piraten en zeerovers in de ons omringende wateren waren echte speciaalbier liefhebbers. Schepen geladen met bier hadden de warme belangstelling van deze lieden. De beroemde zeerover Störtebeker (rond 1400) kwam waarschijnlijk uit Groningen en dankte zijn naam aan het verhaal dat hij een beker bier in één slok opdronk.
De West-Friese bierstad Hamburg kreeg speciale privileges om het piraten probleem aan te pakken (2). Het Hanze verbond had er veel last van en rustte een complete oorlogsvloot uit om Störtebeker te pakken. In 1402 werd hij in Hamburg geëxecuteerd.


Oude illustratie van de terechtstelling der kapers.

De groep kapers rond Störtebeker was in feite een autonome groep strijders. Zij hadden wisselende beschermheren en/of opdrachtgevers waaronder Aelbrecht van Beijeren, ruwaard (rustbewaarder) van Holland. De kapers kregen de bijnaam 'de Victualiënbroeders' omdat zij de belegerde stad Stockholm wisten te voorzien van nieuw proviand en bier.
Een eeuw later moest de stadsregering van Gouda de bierschepen laten begeleiden door militairen. Er was een compleet schip met bier (Goudse Kuit) gekaapt en de brouwers moesten vanaf toen convooi- of geleidegeld betalen (3).

Grote Pier
Tijdens het Friese bieroproer van 1487 was Pier Gerlofs Donia nog een kleine jongen die snel zou uitgroeien tot Grote Pier. Dit was in een tijd dat iedereen, van jong tot oud en van Antwerpen tot Friesland Kuitbier dronk. In 1515 werd de boerderij van Donia door een groep Saksische huurlingen geplunderd en in brand gestoken. De vrouw van Pier werd gedood, evenals vele dorpsgenoten en familieleden. Met een kapersbrief van de Hertog van Gelre leidde Grote Pier daarna een kapersvloot op de Zuiderzee waar zij Hollandse schepen en steden plunderden (4).


Grote Piers zwaard in het Fries Museum in Leeuwarden

Kaapvaart
Gereglementeerde kaapvaart, was vroeger een normaal verschijnsel op zee. Oorlogvoerende partijen maakten er allemaal gebruik van. Zo waren er gedurende de 80 jarige oorlog de Duinkerker kapers aan de kant van de Spanjaarden en de Watergeuzen aan de kant van de opstandelingen. De Watergeuzen speelden een cruciale rol in de opstand en het ontstaan van Nederland.

De Drie Hoefijzers
Eind 17e eeuw, kon je als je uit het juiste hout gesneden was, ook als vrouw piraat worden. Mary Read trok mannenkleren aan en leefde het leven van een soldaat en piraat. Zij kocht op een bepaald moment brouwerij (of brew-pub) De drie hoefijzers in Breda, maar nam later haar oude leven als piraat weer op. Een ruw gewelddadig leven, drank, mannen, maar ook een andere vrouw genaamd Anne Bonny die dacht met een leuke vent van doen te hebben (5).

Jong en getrouwd
Een onderbelicht aspect van piraten is het gegeven dat zij, net als andere zeelui, meestal jong en getrouwd waren. Zij hadden thuis vaak vrouw en kinderen en de reden voor hun piraterij kon bijvoorbeeld zijn dat zij domweg niet werden uitbetaald voor hun werk aan boord. Veel onderzoek naar het leven en de omstandigheden van piraten is gedaan door Dr. Margarette Lincoln (6).

Men kan zich voorstellen dat het niet altijd voorzichtig nippen was van het veroverde bier, er is ons in dat verband een oud rijm overgeleverd:

Ick Joncker Sissingha
Van Groninga,
Dronck dees hensa,
In een flensa,
Door mijn kraga,
In mijn maga.

Proost!

Freek Ruis

Geniet, maar drink met mate.


(1)
Mogelijk verband tussen brouwen met hop en invasies van Vikingen (kaart WK4).





(2)
Das deutsche Reichs-Archiv
Joannes Christianus Lünig
Lanckischen,
1714
(de originele privileges zijn in het Latijn gesteld)

p.926
vor die Stadt Hamburg, die Bestraffung der See-Räuber betreffend, de Anno 1265
p.938
Privilegium vor die Stadt Hamburg, dass sie diejenigen See-Räuber, so die Handlung auff dem Meer und Elbe hinderten, und die nach Hamburg wollende Schiffe beraubeten, aussuchen, und in ihrem teritorio nebst allen Complicibus Straffen solle, de Anno 1355
p.952
Privilegium vor die Stadt Hamburg, dass sie Mörder, ingleichen See- und Land-Räuber auf der See, Elbe, und wo sie derer sonst hab-hafft werden kan, greiffen, und nach Befinden, an Leib und Leben straffen darff, de Anno 1468





(3)
Geschiedenis der heeren en Beschrijving der stad van der Goude.
Meest uit oorspronkelijke stukken bij een verzameld door
Cornelis J. de Lange van Wijngaerden
Tweede deel (Google eBoek)
Van Cleef,
1817

p.388





(4a)
Groot algemeen historisch, geographisch, genealogisch, en oordeelkundig woordenboek
(Google eBoek)
Brunel,
1729

Grote Pier, of Lange Pier





(4b)
Historie der vermaerde zee- en koop-stadt Enkhuisen
(Google eBoek)
Geeraert Brandt, Sebastiaan Centen
J. Duyn
1747

p.60
wegens de grootheit sijns lichaems en gemoedts Groote Pier genaemt
rogge, hout en jopenbier

(4c)
Baltische Archivalia
Kernkamp
Nijhoff,
1909

1538
Februari 7. - Herzog Carl von Geldern wegen gekaperter Güter und freier Durchfahrt durch sein Gebiet.

Juli 27. - Generalstathalter von Friesland wegen Gefangennahme einer Seeräuberbande.

(5)
History of the Pyrates
(Google eBoek)
Daniel Defoe
Warner,
1724

With the remarkable Actions and Adventures of the two Female Pyrates Mary Read and Anne Bonny





Anne Bonny one of the female pyrates





p.160
de Drie Hoefijzers, vlakbij het Kasteel van Breda




p.336
He has committed Pyracy upon the High Seas...
has been guilty of drinking Small-Beer

hij heeft Piraterij op volle zee gepleegd
was schuldig aan het drinken van Scharre-bier

De turbulente tijden en onderstaande jaartallen zijn in overeenstemming met het verhaal van Defoe;
Breda: enige jaartallen:
1579 Breda bij Noordelijke Nederlanden (tegen Spanje)
1581 Breda opnieuw in Spaanse handen.
1590 Maurits herovert Breda (Turfschip)
1611 - 1614 Verbouwing hoeve De Bouverije tot kasteeltje
1624 Belegering door Spinola
1628 De Drie Hoefijzers begint met bier brouwen in de Boschstraat
1629 Massale inkwartiering 4700 soldaten
1631 Breda telt 2700 zielen (700 huizen staan leeg).

1877 Brouwerij De Drie Hoefijzers van Boschstraat naar Ceresstraat



http://nl.wikipedia.org/wiki/Mary_Read



Bronnen tot de geschiedenis van den handel met Engeland, Schotland en Ierland
Dr. H.J. Smit
Tweede deel, tweede stuk
Nijhoff,
1950

p.1068
eenen Engelsman, weezende een zeeroever, 1573

Chronyck oft Historie van Oost-Frieslant
(Google eBoek)
Eggerik Beninga, Antonius Matthaeus
Schouten,
1706

p.115





Het Nederlandsche volk:
geschetst in de verschillende tijdperken zijner ontwikkeling
(Google eBoek)
Willem Jacob Hofdijk
Gebr. Kraay,
1856

p.327
den beruchten Groningschen Zeeroover Stortebeker





Größte Denkwürdigkeiten der Welt oder so genannte Relationes curiosae
Volume 3
(Google eBoek)
Everhard-Guernerus Happel
Gedruckt und verlegt durch Thomas von Wiering,
1687

p.588
See-Rauber-1659




The principal navigations, voyages, traffiques & discoveries of the English nations:
made by sea or overland to the remote & farthest distant quarters of the earth at any time within the compasse of these 1600 yeares
Volume 1
Richard Hakluyt, S. Douglas Jackson
J. M. Dent & sons, ltd.,
1910

An agreement made betweene King Henrie the fourth and the common societie of the Marchants of the Hans.

Item, that in the yeere of our Lorde 1395. Hans van Wethemonkule, Clays Scheld, Godekin Mighel, and one called Strotbeker, by force of armes, and by the assistance of the men of Wismer and Rostok, and others of the Hans, did vpon the Sea neere vnto Norway, wickedly and vniustly take from Iohn Tutteburie, fiue pieces of waxe, foure hundred of werke, and halfe a last of osmundes, and other goods, to the value of foure hundred seuentie sixe nobles.



Het staats-recht der vereenigde Nederlanden
Volume 2 (Google eBoek)
Saco Herman van Idsinga
Abraham Ferwerda,
1765

p.97
om de Koopvaardijscheepen tegen de Zeerovers te beveiligen





Beschryving van 's Gravenhage, behelzende deszelfs Oorsprong, Benaming, Gelegentheid. Mitsgaders Stigtinge van het Hof, der Kerken, Kloosters (etc.) Mede de Privilegen, Handvesten, Keuren en Wyze der Regeringe.
Met afbeeldingen verciert
Volume 1 (Google eBoek)
Jacob de Riemer
Boitet,
1730

p.58
in den jaare 1471, wanneer eenige Zeerovers





Historie der Engelsche zee-roovers
beginnende met de geschiedenisse van capiteyn Avery, en zyne makkers.
Anno 1692: Behelsende een verhaal van hunne zeerooveryen, moorderyen, wreedheden, en mishandelingen, etc.
Waar by gevoegd is het leeven van Mary Read en Anne Bonny, twee zee-roovende vrouwen (Google eBoek)
Charles Johnson (wrschl. pseud. van Daniel Defoe), Robert Hennebo
by Hermanus Uytwerf,
1725






Bronnen tot de geschiedenis van den Oostzeehandel
Dr. H.A.Poelman
Eerste deel, eerste stuk
Nijhoff,
1917

p.383
1440 Juni 13.
geen bier…tenzy geroofft.





(6)
British Pirates and Society, 1680-1730
Dr. Margarette Lincoln
Ashgate Publishing,
2014